جواب خودارزیابی درس نهم  علوم و فنون دهم ؛ صفحه ۷۵ و ۷۶ و ۷۷ و ۷۸ - همیار آموزش

جواب درس ۹ علوم فنون دهم

گام به گام علوم و فنون دهم / در بخش زیر جواب فعالیت های درس نهم علوم و فنون ادبی دهم را قرار داده ایم. گام به گام درس ۹ علوم فنون ادبی دهم مربوط به صفحات ۷۱ و ۷۲ این کتاب میباشد./ درس نهم  :: موازنه و ترصیع

خود ارزیابی صفحه ۷۵ درس نهم علوم و فنون ادبی دهم

1) در کدام بیت‌ها، آرایهٔ موازنه به کار رفته است؟ دلیل خود را بنویسید.
پاسخ: همه بیت‌ها به جز بیت‌های اول و ششم موازنه دارند زیرا همه واژه‌ها مقابل هم یا سجع متوازن یا متوازی‌اند.

🔹 گر عزم جفا داری، سر در رهت اندازم ***  ور راه وفا گیری، جان در قدمت ریزم
سعدی
پاسخ:  موازنه ندارد زیرا در این بیت کلمات دو به دو باهم سجع متوازن یا متوازی ندارند. اندازم و ریزم سجع مطرف هستند .

🔹 ز گرز تو خورشید گریان شود ***  ز تیغ تو بهرام بریان شود
فردوسی
پاسخ: موازنه دارد زیرا همه واژه ها مقابل هم سجع متوازن دارند و واژه های بریان و گریان سجع متوازی دارند.

🔹 جفا پل بود، بر عاشق شکستی ***  وفا گل بود، بر دشمن فشاندی
خاقانی
پاسخ: موازنه دارد زیرا در بیت سجع متوازن ومتوازی وجود دارد کلمات وفا، جفا – پل و گل متوازی اند.

🔹 همه شوری ونشاطی، همه عشقی وامیدی ***  همه سحری و فسونی، همه نازی و خرامی
شفیعی کدکنی
پاسخ: موازنه است زیرا سجع متوازن در بیت وجود دارد.

🔹 تیر بلای او را جز دل هدف نباشد ***  تیغ جفای او را جز جان سپر نباشد
خواجوی کرمانی
پاسخ:  موازنه است زیرا کلمات دو به دو سجع متوازن دارند به جز واژه های بلا و جفا که سجع متوازی است.

🔹 در بزم ز رخسار دو صد شمع برافروز ***  وز لعل شکربار، می و نقل فرو ریز
عراقی
پاسخ: موازنه ندارد.

🔹 پرواز به آنجا که نشاط است و امید است ***  پرواز به آنجا که سرودا ست و سرورا ست
فریدون مشیری
پاسخ: موازنه دارد زیرا همه واژه های مقابل هم سجع متوازن یا متوازی دارد.

🔹 نظر تا کنی عرض نقل است و می ***  نفس تا کشی، حرف چنگا ست و نی
بیدل دهلوی
پاسخ: موازنه دارد. زیرا واژه های مقابل هم به جز می و نی سجع متوازن داردند.

2) در کدام یک از ابیات، شاعر از آرایۀ ترصیع، بهره برده است؟ دلیل انتخاب خود را بنویسید.
پاسخ: فقط بیت چهارم ترصیع دارد زیرا همه‌ی سجع‌های مقابل هم، متوازی هستند.

🔹 عالم همه عابدند و معبود یکی است ***  دنیا همه ساجدند و مسجود یکی است
فرخی یزدی
پاسخ:  موازنه دارد زیرا عالم و دنیا سجع متوازن دارند و بقیه کلمات سجع متوازی دارند.

🔹 چرا ننهم؟ نهم دل بر خیالت ***  چرا ندهم؟ دهم جان در وصالت
خاقانی
پاسخ: موازنه دارد زیرا دل و جان سجع متوازن دارد و بقیه کلمات در بیت سجع متوازی دارند.

خود ارزیابی صفحه ۷۶ درس نهم علوم و فنون ادبی دهم

🔹 چرا مطرب نمی‌خواند سرودی؟ ***  چرا ساقی نمی‌گوید درودی؟
ابتهاج
پاسخ: آرایه ترصیع ندارد زیرا واژه های مطرب و ساقی سجع متوازن هستند پس موازنه است.

🔹 راه وصل تو، راه پر آسیب ***  درد عشق تو، درد بی درمان
هاتف اصفهانی
پاسخ: موازنه دارد زیرا واژه های بیت مقابل هم سجع متوازن دارند.

🔹 ما ز بالاییم و بالا می‌رویم ***  ما ز دریاییم و دریا می‌رویم
مولوی
پاسخ: ترصیع دارد زیرا تمام واژه ها دو به دو سجع متوازی دارند.

3) کدام بیت از نظر کاربرد «سجع»، ارزش موسیقایی بیشتری دارد؟
پاسخ: بیت دوم زیرا همه سجع‌های این موازنه، متوازی‌اند؛ یعنی علاوه بر هم‌وزنی، واج‌های پایانی آن‌ها نیز یکسان است.

🔹 هم عقل دویده در رکابت ***  هم شرع خزیده در پناهت
جمال‌الدّین عبدالرّزاق اصفهانی
پاسخ: موازنه دارد.

🔹 ما برون را ننگریم و قال را ***  ما درون را بنگریم و حال را
مولوی
پاسخ: ترصیع دارد. این بیت ارزش موسیقایی اش بیشتر است زیرا همه ی کلمات دو به دو سجع متوازی دارند و آرایه ی ترصیع را ایجاد کرده اند . سجع متوازی ارزش موسیقایی اش از سجع متوازن بیشتر است

4) شاعر در ابیات زیر، برای بهره‌گیری از آرایۀ «سجع» چه شیوه‌ای را به‌کار گرفته است؟ توضیح دهید.
در بیت اول تقابل سجع‌های متوازن آرایه‌ی موازنه و در بیت دوم و سوم تقابل سجع‌های متوازی، آرایه‌ی ترصیع را ساخته است.

🔹 بهاری کز دو رخسارش، همی شمس و قمر خیزد *** نگاری کز دو یاقوتش همی شهد و شکر ریزد
کلیله و دمنه
از موازنه استفاده کرده است موازنه موجب افزایش موسیقی درونی شعر می شود.

🔹 برگ بی برگی بود ما را نوال ***  مرگ بی مرگی بود ما را حلال
مولوی
شاعر با استفاده از ترصیع و تقابل سجع های متوازی در هر دو مصراع افزایش موسیقی درونی شعر بسیار افزوده است . در ضمن آرایه پارادوکس زیبایی نیز در آن موجود است .

🔹 ما چو ناییم و نوا در ما ز توست ***  ما چو کوهیم و صَدا در ما ز توست
مولوی
شاعر با به کار گیری موازنه تلاش کرده است بر بار موسیقی شعر خود بیفزاید .

5) در تقطیع هجایی هر بیت زیر، چند هجای کشیده دیده می‌شود؟

🔹 هر که تأمّل نکند در جواب ***  بیشتر آید سخنش ناصواب
سعدی

🔹 چند پرسی ز من چیستم من ***  نیستم نیستم نیستم من
میرزا حبیب خراسانی 

گارگاه تحلیل فصل سوم

جواب صفحه ۷۷ علوم و فنون ادبی دهم

1) نمونۀ زیر را از نظر ویژگی‌های قلمرو زبانی بررسی کنید.پاسخ: الف)به کار گیری واژگان کهنه و مهجور مانند »خنگ«
ب) کمی واژگان عربی
پ) سادگی زبان
ت) به کار گیری همی به جای می
ث) سادگی و کوتاهی جملات

2) نمونۀ زیر را از نظر ویژگی‌های قلمرو ادبی بررسی کنید. پاسخ: الف) تلمیح به آفرینش
ب)تضمین اول ما خلق الله
ت) تکرار یا واژه آرایی :خواست

جواب صفحه ۷۸ علوم و فنون ادبی دهم

3) در کدام یک از بیت‌ها، شاعر از آرایۀ ترصیع، بهره برده است؟ دلیل انتخاب خود را بنویسید.

🔹 دانه باشی مرغکانت برچِنَند *** غنچه باشی کودکانت برکَنَند
مولوی
پاسخ: ترصیع دارد زیرا همه ی سجع های آن متوازی است.

🔹 بدان حجّت که دل را زنده دارد *** بدان آیت که جان را بنده دارد
نظامی
پاسخ: موازنه دارد زیرا زیرا واژه های دل و جان سجع متوازن هستند و بقیه کلمات سجع متوازیند. خوشا چون سروها استادنی .. موازنه است زیرا واژه های «سرو» و «برگ» سجع متوازن دارند.

🔹 خوشا چون سروها استادنی سبز *** خوشا چون برگ‌ها افتادنی سبز
قیصر امین‌پور
پاسخ: ترصیع دارد .

🔹 برنداز برای دلی بارها *** خورند از برای گلی خارها
سعدی
پاسخ: ترصیع دارد زیرا واژه ها دو به دو سجع متوازی دارند.

🔹 ما چو ناییم و نوا در ما ز توست *** ما چو کوهیم و صَدا در ما ز توست
مولوی
پاسخ: بیت ظاهرا ترصیع دارد . اما در این نظرات متفاوت وجود دارد . طبق تعریف کتاب دو واژه کوهیم و ناییم سجع متوازی و آرایه ترصیع و اما اگر تنها کوه و نای را در نظر بگیریم سجع متوازن و ترصیع دارد.
4) بیت زیر را تقطیع هجایی کنید.

🔹 دانه باشی مرغکانت برچِنَند *** غنچه باشی کودکانت برکَنَند
مولوی