جواب خود ارزیابی درس ۴ علوم و فنون یازدهم؛ صفحه ۴۰ و ۴۱ - همیار آموزش

گام به گام علوم و فنون یازدهم / درس ۴: سبک شناسی قرن های ۷ و ۸ و ۹ (سبک عراقی)

خود ارزیابی صفحه ۴۰ و ۴۱ علوم فنون یازدهم

شعر زیر را بخوانید و به پرسش‌ها پاسخ دهید:

مولوی
الف) دو مورد از ویژگی‌های زبانی ابیات بالا را بنویسید.
جواب: ۱- به کار بردن کلمات عربی، مثل «معتمد، فراق، نفاق»
۲- در هم آمیختگی مختصات نو و کهن، مثل کاربرد «در» به جای «اندر»، کاربرد کلماتی چون «انباز» و کاربرد ساختار فعل «بنجهد.»

ب) ویژگی فکری حاکم بر شعر چیست؟
جواب: مولوی در این شعر ضمن ستایش عشق، روحیه‌ٔ عرفانی و اخلاقی را در مخاطب تقویت می‌کند و یادآور می‌شود که برای ترک خودبینی باید ریاضت کشید و رنج فراق دید تا «من» از میان برود و «او» باقی بماند.

پ) دو مورد از ویژگی‌های ادبی شعر را بنویسید.
جواب: ۱) استفاده از آرایه‌های علم بیان؛ مثل تشبیه (آتش هجر) و کنایه (پخته شد)
۲) بهره‌گیری از قالب مثنوی جهت ارائه‌ٔ مضامین عارفانه

ت) بیت پایانی را تقطیع هجایی کنید و در جدول بنویسید:

۲- چرا در عصر مغول و تیمور، تاریخ نویسی رواج پیدا کرد؟ توضیح دهید.
جواب: به سبب علاقه شدید فرمانروایان مغولی به ثبت وقایع مربوط به پدران و اجدادشان

۳- ویژگی‌های زبانی ابیات فردوسی و حافظ را در مثال‌های زیر با یکدیگر مقایسه کنید:

جواب: زبان شعر فردوسی ساده اما زبان شعر حافظ قدری دشوار است. در شعر فردوسی، کلمه‌ٔ کهنه و مهجور همچون «ایدر» به کار رفته؛ اما در شعر حافظ ترکیبات نو، مثل «غمناک» مشاهده می‌شود و از کلمات مهجور و کهنه به ندرت استفاده شده است؛ علاوه بر این، در شعر حافظ نوعی آمیختگی مختصات نو و کهن دیده می‌شود. زبان فردوسی حماسی و کوبنده است؛ ولی زبان حافظ نرم و لطیف و توأم با غم و اندوه است.

۴- یک مورد از ویژگی‌های فکری بیت‌های زیر را بنویسید؛ سپس تشبیه‌های موجودرا بیابید و نوع آن را مشخّص کنید.

ویژگی فکری: توجه به امور اخروی، امور معنوی و اخلاقی. چنانکه در ابیات فوق، شاعر مقوله‌ٔ ظلم را مورد عنایت قرار داده و هشدار می‌دهد که از اشک مظلوم باید هراسید؛ این مضمون برآمده از اوضاع سیاسی و اجتماعی این دوره است که به جهت حمله‌ٔ مغول ایجاد شده است.
تشبیه فشرده:
آتش (مشبّه‌به) است آب دیده‌ی مظلوم (مشبّه)
تشبیه گسترده:
تو (مشبّه) چو (ادات تشبیه) شمعی (مشبّه‌به) … آتش ز شمع سر سوزد (وجه شبه)

۵- ویژگی‌های فکری متن زیر را بنویسید.
بدان که شریعت، گفتِ انبیاست و طریقت، کردِ انبیاست و حقیقت، دیدِ انبیاست. سالک باید که اوّل از علم شریعت آنچه ما لابُدّ است، بیاموزد و یادگیرد و آنگاه از عمل طریقت، آنچه مالابُدّ است به جای آورد تا از انوار حقیقت به قدر سعی و کوشش وی روی نماید.
عزیزالدّین بن محمّد نَسَفی
جواب: رواج روحیه عرفانی و اخلاقی- بیان مسائل عرفانی به شیوه درسی و شرح اصطلاحات عرفانی، نظیر طریقت (عرفانی علمی) و حقیقت (عرفان عملی). توجه به عرفان / (شرحِ راهِ رسیدن به خدا)

۶- پایه‌های آوایی را در شعر فردوسی (خودآزمایی ۳) مشخّص نمایید.