خود ارزیابی درس ۹ علوم و فنون یازدهم؛ صفحه ۷۵ تا ۷۷ - همیار آموزش

گام به گام درس نهم علوم و فنون ادبی یازدهم انسانی

گام به گام علوم و فنون یازدهم / درس ۹: استعاره

خود ارزیابی صفحه ۷۵ علوم فنون یازدهم

۱- در بیت‌های زیر استعاره‌ها را مشخص کنید:

الف) کی‌ام؟ شکوفه اشکی که در هوای تو هر شب *** ز چشم ناله شکفتم به روی شِکوه دویدم اوستا
چشم ناله (اضافه استعاری- تشخیص )
روی شکوه (اضافه ستعاری – تشخیص)

ب) ای باد بامدادی خوش می‌روی به شادی *** پیوند روح کردی پیغام دوست دادی سعدی
باد بامدادی – می روی(تشخیص)

پ) ای گل تازه که بویی ز وفا نیست تو را *** خبر از سرزنش خار جفا نیست تو را وحشی بافقی
گل تازه(استعاره مصرحه معشوق
سرزنش خار(اضافه استعاری – تشخیص)

ت) هر کاو نکاشت مهر و ز خوبی گلی نچید، *** در رهگذار باد نگهبان لاله بود حافظ
کاشتن مهر – گل چیدن (استعاره. انجام اعمال نیک)

ث) شب ایستاده است/ خیره نگاه او/ بر چارچوب پنجره من *** سپهری
ایستادن شب(تشخیص)

ج) آینه‌ات دانی چرا غمّاز نیست؟ *** چون که زنگار از رخش ممتاز نیست مولانا
غماز بودن آینه(تشخیص)

چ) دهقان سالخورده چه خوش گفت با پسر *** کای نور چشم من به جز از کشته ندروی حافظ
کشته (استعاره از اعمالی که از انسان سر می زند)

۲- تشبیه بیت زیر را بیابید و از آن‌ یک استعاره بسازید و در جمله‌ای به کار ببرید:

🔹 دگر باره خیّاط باد صبا *** بر اندام گل دوخت رنگین قبا
ملک‌الشعرای بهار
تشبیه : خیاطِ بادِ صبا (باد صبا به خیاط تشبیه شده است،)
استعاره‌ی مکنیّه: باد صبا، قبای رنکینی از گل و برگ، بر اندامِ درختچه‌ی گل دوخت.

خود ارزیابی صفحه ۷۶ علوم فنون یازدهم

۳- استعاره‌های آشکار را در بیت زیر بیابید و آنها را به یک تشبیه کامل تبدیل کنید.

🔹صبحگاهی سر خوناب جگر بگشایید *** ژاله صبحدم از نرگس تر بگشایید
خاقانی
 ژاله استعاره از اشک : شبانگاهان ژاله های خونین اشک فرو می‌‌ریخت و غم میخورد
نرگس تر: استعاره از چشمان اشک آلود: نرگس چشمان ترت زیباترین گل هستی است.

۴- ویژگی‌های شعر کلیم کاشانی را در بیت زیر بیابید و وزن واژه‌‌های بیت را مشخص کنید:
🔹ما ز آغاز و ز انجام جهان بی خبریم *** اوّل و آخر این کهنه کتاب افتاده است
کلیم کاشانی
جواب: زبان شعر ساده است. در بر دارنده حیرت فیلسوفانه است. جهان را به یک کتاب کهنه که اول و آخر آن از بین رفته است، تشبیه
کرده است. وزن بیت: فعالتن فعالتن فعالتن فعلن .

کارگاه تحلیل صفحه ۷۷ علوم فنون یازدهم

۱) غزل زیر را بخوانید و موارد خواسته شده را پاسخ دهید:

الف) ویژگی‌های شعر صائب را در غزل بررسی کنید.
جواب: قالب شعر (غزل) اولین نمود شعر صائب است. چرا که وی بع غزب‌سرایی شهره است. مضامین هنرمندانه و تازه از دیگر مختصات شعری اوست که در این غزل در قالب تصویرسازی‌های خلاقانه و هنرمندانه نمود یافته است؛ استعاره‌های پیاپی و تشبیهات فراوان ابزاری هستند که در این غزل به خدمت شاعر در آمده‌اند و مضامین را به تصویر کشیده‌اند. چنان که در بیت دوم مضمون مورد نظر خود را بسیار پیچیده مطرح نموده است.

ب) شعر را از نظر زیبایی‌شناسی تحلیل نمایید.
جواب: در همه ابیات تشبیه دیده میشود. بیشتر تشبیهات از نوع گسترده هستند. از جمله تشبیهات گسترده آن میتوان به آب حیوانیم ما، پشت بر دیوار چون آینه…، مستی دنباله دار … اشاره کرد. تخلص شاعرانه در غزل دیده میشود؛ در غالب ابیات میتوان مفاهیم رایج شعر سبک هندی را دید: برتری عشق بر عقل، انتساب عاشق پیشگی و وارستگی به خود و هم کیشان خود (کاربرد ضمیر جمع ما، بیانگر این نکته است) میتوان به تکرار واژه و واج آرایی هایی اشاره کرد که متن را آهنگین کردهاند.
استعاره: دست و تیغ عشق (بیت اول) – شبیخون خمار (بیت چهارم) – خمار صبحدم، نافه مشکین نفس (بیت۴و۵) – حسن تعلیل: بیت ۵و۷ – کنایه: جان به لب داریم (بیت اول)

پ) وزن شعر را بنویسید.
وزن شعر: فاعلاتن، فاعلاتن، فاعلاتن، فاعلن

۲) متن زیر را از نظر زیبایی‌شناسی و ویژگی‌های فکری بررسی نمایید:
«مجموعه‌ای می‌بایست از هر دو عالم روحانی و جسمانی که هم محبّت و بندگی به کمال دارد و هم علم و معرفت به کمال دارد تا بار امانت مردانه و عاشقانه در سفت جان کشد.»
نجم‌الدّین رازی
از نظر زیبایی‌شناسی: عبارت بالا برگزیده از کتاب مرصادالعباد است که نثر بسیار زیبا و صوفیانه‌ای دارد. کاربرد آرایه‌هایی مانند تضاد (روحانی و جسمانی)، تشبیه (بار امانت) و همچنین تلمیح اشاره به آیه‌ی «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَهَ عَلَی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولاً» (سوره‌ی احزاب، آیه‌ی ۷۲) بر زیبایی اثر افزوده است.
از نظر فکری: عبارت بالا بیانگر این نکته لطیف عرفانی است که انسان دو بُعد روحانی و جسمانی دارد و همین بُعد روحانی او باعث شده است که از سایر موجودات برتر باشد و لایق به دوش کشیدن امانات الهی (عشق، معرفت) شود.