جواب درس یازدهم علوم و فنون ادبی دوازدهم - همیار آموزش

جواب خود ارزیابی درس ۱۱ علوم و فنون ادبی دوازدهم

گام به گام علوم و فنون ادبی دوازدهم / درس ۱۱: وزن در شعر نیمایی

خودارزیابی صفحه ۱۰۹ علوم و فنون ادبی دوازدهم

۱- پس از خوانش درست اشعار نیمایی زیر و نوشتن پایه‌های آوایی هریک از مصرا‌ع‌ها، وزن و نشانه‌های هجایی را مقابل هر مصراع بنویسید.

هست شب یک شب دم کرده و خاک
رنگ رخ باخته است
باد، نوباوه ابر، از برِ کوه
سوی من تاخته است.
نیما یوشیج

۱- در هجا های پایانی همه مصراع ها اختیار وزنی تبدیل هجای کشیده به بلند در پایان مصراع وجود دارد.
۲- در هجای هشتم بند سوم، اختیار زبانی حذف همزه وجود دارد

خودارزیابی صفحه ۱۱۰ علوم و فنون ادبی دوازدهم

۲- برای اشعار نیمایی زیر مانند نمونه بالا خانه‌هایی تولید کنید، پایه‌های آوایی و وزن و نشانه‌های هجایی هر مصراع را بنویسید. سپس اختیار شاعری به‌کار رفته در این شعر را مشخّص کنید.

میان مشرق و مغرب ندای محتضریست
که گاه می‌گوید
من از ستاره دنباله‌دار می‌ترسم
که از کرانه مشرق طلوع خواهد کرد
شفیعی کدکنی

۱- در هجای پایانی مصراع نخست و چهارم، اختیار وزنی تبدیل هجای کشیده پایان مصراع به هجای بلند وجود دارد
۲- در رکن های پایانی مصراع های دوم، سوم و چهارم، اختیار وزنی ابدال و آوردن دو هجای کوتاه مقابل یک هجای بلند وجود دارد. (فعلن= فع لن)
۳- در هجای دوم مصراع سوم، اختیار زبانی حذف همزه وجود دارد.

۳- پس از تعیین پایه‌های آوایی و وزن هر مصراع شعر زیر، دلیل ناهمسانی پایه‌های آوایی این شعر و تفاوت آن را با اشعار سنتی بیان کنید.

چون درختی در صمیم سرد و بی ابر زمستانی
هرچه برگم بود و بارم بود؛
هرچه از فرّ بلوغ گرم تابستان و میراث بهارم بود؛
هرچه یاد و یادگارم بود،
ریخته است.
اخوان ثالث

*این شعر از اخوان ثالث، در قالب نیمایی سروده شده است؛ به همین دلیل تعداد هجا های مصراع ها در آن برابر نیست. در برخی مصراع ها دو رکن و در برخی از آنها پنج یا شش رکن وجود دارد. بارز ترین تفاوت این شعر در مقایسه با قالب های سنتی، غیر از نابرابری هجاها و کوتاهی و بلندی مصراع ها، عبور از مرز چهار رکن در هر مصراع است.
در مصراع های نخست و سوم این شعر، به ترتیب، پنج و شش رکن وجود دارد و این نشانه عدم پیروی به قالب های کهن و سنتی در قالب های نیمایی است.
۱- بلند تلفظ کردن مصوت کوتاه پایان کلمه
۲- در هجا های پایانی همه مصراع ها اختیار وزنی تبدیل هجای کشیده به بلند در پایان مصراع وجود دارد

۴- اشعار زیر در چه قالبی سروده شد‌ه‌اند؟ یکی از ویژگی‌های این نوع شعر را بیان کنید.
الف) و به آنان گفتم
هرکه در حافظه چوب ببیند باغی،
صورتش در وزش بیشه شور ابدی خواهد ماند.
هرکه با مرغ هوا دوست شود،
خوابش آرام‌ترین خواب جهان خواهد بود.
سهراب سپهری
پاسخ: این شعر در قالب نیمایی است، زیرا در هر مصرع تعداد ارکان با مصرع دیگر متفاوت است و بر همین اساس تعداد هجاها برابر نیست و مصرع‌ها کوتاه و بلند شده‌اند.

خودارزیابی صفحه ۱۱۱ علوم و فنون ادبی دوازدهم

ب) پروانه و شمع و گل شبی آشفتنددر طرف چمن
وز جور و جفای دهر با هم گفتندبسیار سخن
شد صبح، نه پروانه به‌جا بود و نه شمعناگاه صبا
بر گل بوزید و هر دو با هم رفتندمن ماندم و من
ملک‌الشعرا بهار
پاسخ: در این شعر در پایان هر مصرع یک نیم مصرع آمده است و نشان می‌دهد که کوتاهی و بلندی مصراع‌های شعر، در برخی از قالب‌های شعر کهن نیز پیشینه داشته است؛ به این قالب شعری «مُستَزاد» می‌گویند.

۵- پس از تعیین پایه‌های آوایی و وزن هر بیت، نام بحر آن را بنویسید.

الف) چون می‌روی بی من مرو، ای جان جان بی تن مرو *** وز چشم من بیرون مشو، ای شعلۀ تابان من
مولوی

نام بحر: رجز مثمن سالم / همسان تک لختی.

ب) تو از هر در که بازآیی، بدین خوبیّ و زیبایی، *** دری باشد که از رحمت، به روی خلق بگشایی
سعدی

نام بحر: هزج مثمن سالم
اختیار زبانی در هجای ۱۱(مصراع دوم)/ کوتاه به بلند، همسان تک لختی.
پ) همیشه تا برآید ماه و خورشید، *** مرا باشد به وصل یار، امّید
فخرالدین اسعد گرگانی

نام بحر: هزج مسدس محذوف
اختیار زبانی در هجای ۳ مصراع اول و هجای ۷ مصراع دوم، حذف همزه هجای ۶ مصراع اول
– اختیار وزنی بلند بودن هجای کشیده پایان دو مصراع
– همسان تک لختی.
ت) الا تا نخواهی بلا بر حسود *** که آن بخت برگشته خود در بلاست
سعدی

نام بحر: متقارب مثمن محذوف
اختیار وزنی بلند بودن هجا های کشیده پایان دو مصراع