جواب درس دوم علوم و فنون ادبی دوازدهم - همیار آموزش

جواب خود ارزیابی درس ۲ علوم و فنون ادبی دوازدهم

گام به گام علوم و فنون ادبی دوازدهم /  درس ۲: پایه‌های آوایی ناهمسان

خودارزیابی صفحه ۲۶ و ۲۷ و ۲۸ علوم و فنون ادبی دوازدهم

۱- با خوانش درست بیت‌ها و درک پایه‌های آوایی هر بیت، مشخّص کنید که وزن کدام بیت همسان و کدام بیت ناهمسان است.

الف) آب زنید راه را هین که نگار می‌رسد *** مژده دهید باغ را بوی بهار می‌رسد
مولوی
وزن: همسان دولختی

ب) دلم سر به هامون رها می‌پسندد *** سرم بالش از صخره‌ها می‌پسندد
شهریار
وزن: همسان یک لختی (یک پایهای)
اختیار زبانی: حذف همزه، هجای ۵ مصراع دوم

پ) باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟ *** باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟
محتشم کاشانی
وزن: ناهمسان (اختیار وزنی: بلند بودن هجای پایان مصراع) (اختیار زبانی کوتاه به بلند: هجای ۱۱ مصراع دوم)
اختیار زبانی حذف همزه هجای ۲ و هجای ۶ و هجای ۱۴ مصراع اول و هجای ۲ و هجای ۱۴ مصراع دوم.

یا (مستفعلن مفاعل مستفعلن فَعَل)

ت) گشته‌ام در جهان و آخر *** کاردلبری برگزیده‌ام که مپرس
حافظ
وزن: ناهمسان (اختیار وزنی: بلند بودن هجای پایان مصراع)

ث) دل نیست کبوتر که چو بر خاست نشیند *** از گوشهٔ بامی که پریدیم، پریدیم
وحشی بافقی
وزن: ناهمسان (اختیار وزنی: بلند بودن هجای پایانِ مصراعِ دوم)

ج) شفای این دل بیمار جز لقای تو نیست *** طبیب جان خرابم کسی ورای تو نیست
اسیری لاهیجی
وزن: ناهمسان( اختیار وزنی: بلند بودن هجای پایان مصراع)

۲- بیت‌های زیر را تقطیع هجایی کنید و مرز پایه‌های آوایی هر بیت را مشخص کنید.

الف) راستی کن که راستان رستند *** راستان در جهان قوی دستند
اوحدی مراغه‌ای
وزن: ناهمسان ( اختیار وزنی: بلند بودن هجای پایان مصراع)
ب) محمّد کآفرینش هست خاکش *** هزاران آفرین بر جان پاکش
نظامی
وزن: همسان (اختیار زبانی :حذف همزه)

پ) با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی است *** ما را فراغتی است که جمشید جم نداشت
فرخی یزدی
وزن: ناهمسان (اختیار زبانی: حذف همزه هجای ۹ و ۱۴ مصرع اول و هجای ۶ مصرع دوم) (اختیار وزنی: بلند بودن هجای پایان مصراع)

ت) آتش حبّ الوطن چو شعله فروزد *** از دل مؤمن کند به مجمره اسپند
ادیب الممالک فراهانی
وزن: ناهمسان (اختیار زبانی: حذف همزه هجای ۵) (اختیار وزنی: بلند بودن هجای پایان مصراع دوم)

۳- کدام بیت‌ها دو به دو از نظر وزن با هم یکسان‌اند؟

جواب: «الف و ت» وزن: مفاعلن فعالتن مفاعلن فعلن
«ب و پ» وزن: مفعول مفاعلن فعولن (مستفعلُ فاعالتُ فع لن)

الف) چو بشنوی سخن اهل دل، مگو که خطاست *** سخن شناس نه ای، جان من، خطا اینجاست
حافظ
وزن: ناهمسان (اختیار زبانی: هجای ۷ مصرع اول، بلند تلفظ کردن مصوت کوتاه پایان کلمه) (اختیار وزنی: بلند بودن هجای پایان مصراع | ابدال در هجای ۱۳)
ب) جانا نظری که ناتوانم *** بخشا که به لب رسید جانم
عراقی
وزن: ناهمسان
پ) برداشته دل ز کار او بخت *** درماند پدر به کار او سخت
نظامی
وزن: ناهمسان (اختیار وزنی: بلند بودن هجای پایان مصراع)
ت) بیا به خانهٔ آلاله‌ها سری بزنیم *** ز داغ با دل خود حرف دیگری بزنیم
قیصرامین پور
وزن: ناهمسان (اختیار وزنی: بلند بودن هجای پایان دو مصراع)

۴- نشانه‌های هجایی بیت‌های زیر را به دو صورت برش بزنید؛ پس از تعیین پایه‌های آوایی، وزن هر یک را بنویسید.

الف) همّت طلب از باطن پیران سحرخیز *** زیرا که یکی را ز دو عالم طلبیدند
فروغی بسطامی

روش اول: تقطیع همسان *اگر 3تا 4تا جدا کنیم، میشود: مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن که تقطیع شکل دوم به همان صورت شکل اول است، فقط به جای 4تا 4تا جدا کردن، 3تا 4تا جدا میشود.
روش دوم: تقطیع ناهمسان
اختیار زبانی: حذف همزه، هجای 5 مصراع اول
اختیار وزنی: بلند بودن هجای پایانی در دو مصراع.
ب) کشتی شکستگانیم، ای باد شرطه برخیز *** باشد که بازبینیم دیدار آشنا را
حافظ

روش اول: همسان دولختی 

روش دوم: همسان دولختی

اختیار زبانی: حذف همزه، هجای 8 مصراع اول
اختیار وزنی: هجای کشیده در پایان مصراع اول و پایان نیم مصراع دوم (در اوزان دولختی) که باید هجا بلند باشد.

پ) ای سرو بلند قامت دوست *** وه وه که شمایلت چه نیکوست!
سعدی

روش اول: ناهمسان
(هجای ۹ مصراع اول کوتاه به بلند – هجای پایانی در دو مصراع کشیده آمده، اختیار وزنی)

روش دوم: ناهمسان

ت) ‌لبخند تو خلاصهٔ خوبی‌ها است *** لَختی بخند، خندهٔ گل زیبا است
قیصر امین پور

روش اول: ناهمسان
هجای ۴ مصراع اول کوتاه به بلند (زبانی)- بلند بودن هجای پایانی در دو مصراع که کشیده آمده اختیار وزنی)

روش دوم: ناهمسان
۵- بیت ادیب الممالک را در خودارزیابی شمارهٔ ۲ از نظر قلمرو فکری تحلیل کنید.
آتش حبّ الوطن چو شعله فروزد *** از دل مؤمن کند به مجمره اسپند
مفهوم این بیت، وطن دوستی است. وطن دوستی و علاقه به میهن، میتواند باعث بیقراری دائمی یک فرد باشد؛ زیرا همیشه نگران و بی‌تاب وطن خویش است. وقتی عشق به وطن بر دل و جان انسان اثر گذارد، سراسر وجودش دگرگون میشود. (اغراق در توصیف وطندوستی)، دل شاعر به خاطر علاقه بیش از حد به وطن، مانند اسپند در آشتدان بیقرار و بی‌‌تاب است. (وطن پرستی از جمله مضامین و درونمایه های ادبیات مشروطه (بیداری) میباشد)