جواب درس ششم علوم و فنون ادبی دوازدهم - همیار آموزش

جواب خود ارزیابی درس ۶ علوم و فنون ادبی دوازدهم

گام به گام علوم و فنون ادبی دوازدهم / درس ۶: لف و نشر، تضاد و متناقض نما

خود ارزیابی صفحه ۶۲ علوم و فنون ادبی دوازدهم

۱- در ابیات زیر لف و نشرها را بیابید و نوع آنها را مشخص کنید.

الف) اگر ز خلق ملامت و گر ز کرده ندامت *** کشیدم، از تو کشیدم، شنیدم، از تو شنیدم
مهرداد اوستا

لف ها: ملامت
ندامت نشرها: شنیدم
کشیدم نوع لف و نشر: مشوش

ب) فرورفت و بررفت روز نبرد *** به ماهی نم خون و بر ماه گرد
فردوسی
لف ها: فرو رفت
بر رفت نشرها: به ماهی نم خون
بر ماه گرد نوع لف و نشر: مرتّب

پ) دل و کشورت جمع و معمور باد! *** ز ملکت پراکندگی دور باد!
سعدی
لف ها: دل
کشور نشرها: جمع
معمور نوع لف و نشر: مرتّب

ت) با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی است *** ما را فراغتی است که جمشید جم نداشت
فرخی یزدی
لف ها: جیب
جام نشرها: مال
می نوع لف و نشر: مرتّب

۲- در ابیات زیر آرایهٔ تضاد را مشخص کنید.

الف) هر چه جز بار غمت بر دل مسکین من است *** برود از دل من، وز دل من آن نرود
حافظ
برود، نرود
(تضاد فعلی از زیباترین تضادهاست)

ب) کسی با او نه و او با همه کس *** نماند هیچ کس، او ماند و بس
خواجوی کرمانی
نماند، ماند
کسی با او نه (نیست)، او با همه کس (است)

پ) در نیابد حال پخته هیچ خام *** پس سخن کوتاه باید؛ والسّلام
مولوی
پخته، خام

خود ارزیابی صفحه ۶۳ علوم و فنون ادبی دوازدهم

ت) همه غیبی تو بدانی، همه عیبی تو بپوشی *** همه بیشی تو بکاهی، همه کمّی تو فزایی
سنایی
بیشی، کمی
بکاهی، فزایی

ث) شکر ایزد که به اقبال کله گوشهٔ گل *** نخوت باد دی و شوکت خار آخر شد
حافظ
نخوت و شوکت
گل و خار

۳- متناقض‌نما را در ابیات زیر بیابید.

الف) ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی *** از این باد ار مدد خواهی، چراغ دل برافروزی
حافظ
جواب: از این باد ار مدد خواهی، چراغ دل برافروزی ،یاری خواستن از باد برای روشن کردن چراغ، در حالی که باد خاموش کننده چراغ است، نه روشن کننده آن.

ب) فلک در خاک می‌غلتید از شرم سرافرازی *** اگر می‌دید معراج ز پا افتادن ما را
بیدل دهلوی
جواب: شرم سرافرازی (سرافرازی با غرور و شرم با سرافکندگی همراه است؛ ترکیب این دو با هم متناقض نماست.)/ معراج از پا افتادن (معراج به معنی بالا رفتن است که از لحاظ مفهومی نقض کننده از پا افتادن است. ترکیب این دو مفهوم در کنار یکدیگر، متناقض نماست.)

پ) عجب مدار که در عین درد خاموشم *** که درد یار پری چهره عین درمان است
فروغی بسطامی
جواب: عین درمان بودن درد، متناقض نماست، زیرا هرجا درد هست، درمان نیست و به عکس.

۴- در شعر فرخی یزدی در خود ارزیابی (۱) یک اختیار شاعری «زبانی» بیابید.
هجای پایانی مصرع‌ها به صورت بلند تلفظ می‌شود.در هجای نهم مصراع اول، از اختیار زبانی حذف همزه استفاده شده است.

کارگاه تحلیل صفحه فصل ۲

کارگاه تحلیل صفحه ۶۴ علوم و فنون ادبی دوازدهم

۱) نمونه‌های زیر، به‌صورتی که بین دو هلال تقطیع شده‌اند، با کدام اختیار شاعری مطابقت دارند؟

۲) پس از تقطیع هجایی ابیات زیر، هجاهای معادل در دو مصراع یک بیت را مقایسه کنید و اگر اختلافی هست نوع اختیار شاعری را تعیین کنید.

الف) راستی آموز بسی جو فروش *** هست در این شهر که گندم نماست
پروین اعتصامی
۱- اختیار زبانی کوتاه تلفظ کردن مصوت بلند «ی» در هجای سوم مصراع اول
۲- اختیار زبانی حذف همزه در هجای چهارم مصراع اول و دوم

ب) نبینی باغبان چون گل بکارد *** چه مایه غم خورد تا گل برآرد
فخرالدین اسعد گرگانی
۱- اختیار زبانی بلند تلفظ کردن مصوت کوتاه پایان کلمه در هجای سوم مصراع دوم
۲- اختیار زبانی حذف همزه در هجای دهم مصراع دوم

پ) غمش در نهان خانهٔ دل نشیند *** به نازی که لیلی به محمل نشیند
طبیب اصفهانی
۱- اختیار زبانی بلند تلفظ کردن مصوت کوتاه (کسره اضافه) در هجای هشتم مصراع اول

ت) گر از این منزل ویران به سوی خانه روم *** دگر آنجا که روم عاقل و فرزانه روم
حافظ
۱- اختیار زبانی حذف همزه در هجاهای دوم و سوم مصراع اول و هجای سوم مصراع دوم
۲- اختیار زبانی کوتاه تلفظ کردن مصوت بلند «و» پایان کلمه در هجای دهم مصراع اول
۳- اختیار زبانی بلند تلفظ کردن مصؤت کوتاه (کسره اضافه) در هجای یازدهم مصراع اول

کارگاه تحلیل صفحه ۶۵ علوم و فنون ادبی دوازدهم

ث) من و تو غافلیم و ماه و خورشید *** بر این گردون گردان نیست غافل
منوچهری۱- اختیار زبانی بلند تلفظ کردن مصوت کوتاه (واو عطف) در هجا های دوم و هفتم مصراع اول و ضمۀ (تُ) در هجای سوم
۲- اختیار زبانی حذف همزه در هجای دوم مصراع دوم
۳- وزن این بیت همسان تک لختی است.

۳- در ابیات زیر آرایه‌های لف و نشر، تضاد و متناقض‌نما را مشخص کنید.

الف) گرندیدی قبض وبسط عشق را در یک بساط *** گریهٔ مینا نگر خندیدن ساغر ببین
فروغی بسطامی
جواب: تضاد بین قبض و بسط گریه وخندیدن/ قبض و بسط لف اول ودوم گریهٔ مینا نشر ۱، خندیدن ساغر نشر ۲

ب) دو کس دشمن ملک و دین‌اند: پادشاه بی‌حلم و زاهد بی‌علم. 
گلستان سعدی
جواب: دشمن ملک لف ۱، دشمن دین لف ۲ پادشاه بی حلم نشرا، زاهد بی علم نشر ۲/ لف و نشر مرتب

پ) روز از برم چو رفتی، شب آمدی به خوابم *** این است اگر کسی را عمری بود دوباره
کلیم کاشانی (همدانی)
جواب: تضاد بین روز و شب آمدی و رفتی

ت) مرا نصیب غم آمد به شادی همه عالم *** چرا که از همه عالم محبّت تو گزیدم
مهرداد اوستا
جواب: تضاد بین غم و شادی

ث) چیست این سقف بلند سادهٔ بسیار نقش *** هیچ دانا زین معمّا در جهان آگاه نیست
حافظ
جواب: در مصرع اول سقف بلند ساده با بسیار نقش تناقض دارد.

ج) آب آتش‌فروز، عشق آمد *** آتش آب‌سوز عشق آمد
سنایی
جواب: هر دو مصراع متناقض‌نما هست
آبی که فروزندهٔ آتش است
و آتشی که سوزانندهٔ آب هست تضاد بین آب و آتش

۴- متن زیر را از کتاب «چرند و پرند» دهخدا از نظر ویژگی‌های زبانی دورهٔ بیداری بررسی نمایید.

«باری، چه دردسر بدهم؟ آن‌قدر گفت و گفت و گفت تا ما را به این کار واداشت. حالا که می‌بیند آن روی کار بالاست، دست و پایش را گم کرده، تمام آن حرف‌ها یادش رفته. تا یک فرّاش قرمزپوش می‌بیند، دلش می‌تپد. تا به یک ژاندارم چشمش می‌افتد، رنگش می‌پرد. هی می‌گوید: امان از همنشین بد».

جواب: در متن از ترکیبات و مثال های عامیانه استفاده شده و زبان آن ساده و دور از پیچیدگی های فنی و
ادبی است. از ترکیب های عامیانه به کار رفته در این متن میتوان به «چه دردسر بدهم»، «آن روی کار بالاست»
و «رنگش میپرد» اشاره کرد.
«امان از همنشین بد» نیز یکی از تعبیرات عامیانه در زبان فارسی است. سادگی و روانی، قابل فهم بودن و محاوره‌ای و… استفاده از واژه فرانسوی، ژاندارم
حذف فعل: دست و پایش را گم کرده است.