جواب درس هشتم علوم و فنون ادبی دوازدهم

جواب درس هشتم علوم و فنون ادبی دوازدهم

جواب خود ارزیابی درس ۸ علوم و فنون ادبی دوازدهم

جواب درس هشتم علوم و فنون ادبی دوازدهم

جواب خود ارزیابی درس ۸ علوم و فنون ادبی دوازدهم

گام به گام علوم و فنون ادبی دوازدهم / درس ۸: اختیارات شاعری (۲): وزنی

خودارزیابی صفحه ۸۷ علوم و فنون ادبی دوازدهم

۱- تفاوت اختیارات زبانی و اختیارات وزنی چیست؟
پاسخ: اختیارات زبانی موجب تغییر در وزن نمیشود، اما اختیار وزنی امکان تغییراتی کوچک در وزن را فراهم میکند. اختیار زبانی قابلیت هایی در تلفظ برای شاعر فراهم میسازد، درحالی که اختیار وزنی به وزن و آهنگ و ترکیب پایههای آوایی شعر مربوط میشود.


۲- کلمات «که» (U) و «کشت» (= -U) در کجای مصراع با کلمۀ «کش» (-) برابر است؟ این اختیار از کدام نوع است؟
پاسخ: در هجای آخر هر مصراع و در پایان نیم مصراع اوزان دولختی. این اختیار، وزنی و نام آن، بلند تلفظ کردن هجای پایانی است.


۳- پس از تقطیع هجایی ابیات زیر، اختیارات وزنی را تعیین کنید:

الف) دست در دامن مولا زد در *** که علی بگذر و از ما مگذر
شهریار دست در دامن مولا زد در

۱- اختیار وزنی در کاربرد «فاعلاتن» به جای «فعلاتن» در رکن اول مصراع اول
۲- اختیار وزنی ابدال در کاربرد یک هجای بلند (زد) به جای دو هجای کوتاه (م گ) در رکن آخر (فعلن=فع لن)

خودارزیابی صفحه ۸۸ علوم و فنون ادبی دوازدهم

ب) تو با خدای خود انداز کار و دل خوش دار *** که رحم اگر نکند مدّعی خدا بکند
حافظتو با خدای خود انداز کار و دل خوش دار

۱ اختیار وزنی ابدال در کاربرد یک هجای بلند (خُش) به جای دو هجای کوتاه (ب ک) در رکن پایانی (فعلن=فع لن)
۲- اختیار وزنی تبدیل هجای کشیده پایان مصراع به یک هجای بلند (دار -U=-)
* در هجای هفتم مصراع نخست و هجای چهارم مصراع دوم اختیار زبانی حذف همزه وجود دارد.

پ) کیست که پیغام من به شهر شروان برد *** یک سخن از من بدان مرد سخندان برد
جمال‌الدّین عبدالرزّاقکیست که پیغام من به شهر شروان برد

۱- اختیار زبانی قلب با جا به جایی هجا های کوتاه و بلند در هجاهای ۸ و ۹ مصراع نخست که مفتعلن را تبدیل به مفاعلن کرده است.
*در تشخیص اختیار وزنی ابدال، شناسایی هجاهای کوتاه در هر دو مصراع ضروری و مهم است؛ زیرا این اختیار زمانی رخ میدهد که معادل دو هجای کوتاه در یک مصراع یک هجای بلند در مصراع دیگر به کار رود. وقتی این اختیار رخ میدهد، رکن فعلاتن به مفعولن، فعلن به فع لن، مستفعل به مفعولن و مفتعلن نیز به مفعولن تغییر میکند.
*در هجای چهارم مصراع دوم اختیار زبانی حذف همزه به کار رفته است.

ت) یار با ماست چه حاجت که زیادت طلبیم *** دولت صحبت آن مونس جان ما را بس
حافظ
یار با ماست چه حاجت که زیادت طلبیم۱- اختیار وزنی «فاعلاتن» به جای «فعلاتن» در رکن اول هر دو مصراع.
۲- اختیار وزنی ابدال در آوردن یک هجای بلند به جای دو هجای کوتاه در رکن پایانی (فعلن = فع لن)
۳- اختیار وزنی بلند بودن هجای کشیده پایان مصراع اول
*در هجای سوم مصراع دوم، اختیار زبانی بلند تلفظ کردن مصوت کوتاه وجود دارد.

ث) خارکشْ پیری با دلق درشت *** پشتۀ خار همی برد به پشت
جامیخارکشْ پیری با دلق درشت۱- اختیار وزنی ابدال در هجای پنجم. مصراع اول این شعر بر وزن «فاعلاتن مفعولن فعلن» آمده است.
۲- اختیار وزنی، «فاعلاتن» به جای «فعلاتن» در رکن اول هر دو مصراع.
۳- اختیار زبانی، کوتاه به بلند مصراع ۲ هجای ۳
۴- اختیار وزنی بلند بودن هجای کشیده پایان مصراع اول و دوم.
ج) با که گویم به جهان، محرم کو؟ *** چه خبر گویم با بی خبران؟
مولوی با که گویم به جهان، محرم کو؟

همین حالا همیار را نصب کنید و همیشه یک معلم همراه خود داشته باشید.
"نصب از مایکت و بازار "

۱- اختیار وزنی «فاعالتن» به جای «فعلاتن» در رکن اول مصراع اول
۲- اختیار وزنی ابدال و آوردن یک هجای بلند (یم) به جای دو هجای کوتاه (ب ج) در رکن دوم مصراع دوم (فعلاتن = مفعولن)
۳- اختیار وزنی ابدال و آوردن یک هجای بلند (ر م) به جای دو هجای کوتاه (خ ب) در رکن آخر مصراع نخست (فعلن = فع لن)

چ) به وفای دل من ناله برآرید چنانک *** چنبر این فلک شعوذه‌گر بگشایید
خاقانیبه وفای دل من ناله برآرید چنانک

۱- اختیار وزنی در رکن اول به جای فعلاتن، فاعلاتن آورده.
۲- اختیار وزنی ابدال در تبدیل دو هجای کوتاه (د،چ) به یک هجای بلند (شا) در رکن پایانی مصراع دوم (فعلن=فع لن)
۳- در هجاهای پایانی هر دو مصراع، هجای کشیده به هجای بلند تبدیل شده است. (اختیار وزنی)
*در هجای چهارم مصراع نخست، اختیار زبانی تبدیل مصوت کوتاه (کسره اضافه) به بلند وجود دارد.
*در هجای یازدهم مصراع اول، اختیار زبانی حذف همزه وجود دارد.
*در هجاهای سوم و هفتم مصراع دوم، اختیار زبانی تبدیل مصوت کوتاه به بلند (کسره اضافه) وجود دارد.


۴- وزن ابیات زیر را بیابید و اگر اختیارات شاعری در آنها وجود دارد، مشخص نمایید.

الف) دیگر دلم هوای سرودن نمی‌کند *** تنها بهانه دل ما در گلو شکست
قیصر امین‌پور

دیگر دلم هوای سرودن نمی‌کند۱- اختیار زبانی بلند تلفظ کردن مصوت کوتاه (کسره اضافه) در هجای ششم مصراع دوم.
۲- اختیار وزنی در تبدیل هجای کشیده هجای پایانی مصراع دوم به هجای بلند.

ب) من به زبان اشک خود می‌دهمت سلام و تو *** بر سر آتش دلم همچو زبانه می‌روی
شفیعی کدکنی

من بِ زَ با
– U U –
نِ اش کِ خد
U – U –
می دَ ه مت
– U U –
سَ لا مُ تُ
U – U – U
برسَ رِ آ
– U U –
برسَ رِ آ
U – U –
هم چُ زَ با
– U U –
نِ می رَ وی
U – U –
مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن

۱- اختیار وزنی در تبدیل هجای کوتاه پایانی مصراع نخست به هجای بلند.
۲- اختیار زبانی بلند تلفظ کردن مصوت کوتاه (کسره اضافه) در هجای ششم مصراع دوم.

پ) ‌دلم شکسته‌تر از شیشه‌های شهر شماست‌ *** شکسته باد کسی کاین چنینمان می‌خواست‌
سهیل محمودی دلم شکسته‌تر از شیشه‌های شهر شماست‌۱- اختیار زبانی حذف همزه در هجای هفتم مصراع نخست
۲- اختیار وزنی در تبدیل هجای کشیده پایان دو مصراع به هجای بلند۳۴
۳- اختیار وزنی ابدال و تبدیل دو هجای کوتاه (ر ش) به یک هجای بلند (می) در رکن پایانی مصراع دوم (فعلن = فع لن)

ت) من ندانم به نگاه تو چه رازی است نهان *** که من آن راز توان دیدن و گفتن نتوان
رعدی آذرخشی من ندانم به نگاه تو چه رازی است نهان۱- اختیار وزنی آوردن «فاعالتن» به جای «فعالتن» در رکن نخست مصراع نخست.
۲- اختیار زبانی بلند تلفظ کردن مصؤت کوتاه پایان کلمه (کسره اضافه) در هجای هشتم مصراع نخست.
۳- اختیار زبانی حذف همزه در هجای سوم مصراع دوم

برای مشاهده سوالات و گام به گام کتاب‌های درسی خود، کافی است نام درس یا شماره صفحه مورد نظر را همراه با عبارت "همیار" در گوگل جستجو کنید.