سوالات درس ششم اقتصاد دهم انسانی - همیار آموزش

سوالات متن درس ۶ اقتصاد دهم

سوالات متن اقتصاد دهم / درس ششم : نقش دولت در اقتصاد چیست؟

« نقشه راه »

۱- بازی اقتصاد نیازمند یک داور است که به آن …….. می گویند. دولت با عملکرد درست خود می‌تواند تخصیص های بهینه ای برای اقتصاد به وجود آورد.
دولت

« طرح مسئله»

۲- گام اول برای راه‌اندازی یک شرکت کسب و کار چیست؟
پاسخ: گام اول آن است که مجوز های لازم را برای فعالیت اقتصادی خود از دولت بگیرید.

۳- در راه‌اندازی یک شرکت کسب و کار، چگونه به دولت اجازه می دهیم که به کار ما نظارت کند؟
پاسخ: گام اول در راه‌اندازی یک شرکت کسب و کار آن است که مجوز های لازم را برای فعالیت اقتصادی خود از دولت بگیرید. شما با گرفتن مجوز ها اجازه می دهید که دولت به کار شما نظارت کند.

۴- با ذکر مثال نقش دولت را در جایگاه نظارتی و ارائه کالا و خدمات عمومی، توضیح دهید.
پاسخ:
الف) وظایف نظارتی: فرض کنید شما مالک یک شرکت تولید کننده دارو هستید و کار خود را با دقت و کیفیت انجام می دهید؛ اما رقیب شما در بازار، که آن هم یک شرکت تولید دارو است، محصولاتی با کیفیت کمتر و قیمت پایین تر ارائه می دهد. این کار او باعث می‌شود که نه تنها جان مصرف کنندگان به خطر بیفتد، بلکه به خاطر ارائه قیمت پایین تر ، مشتری ها را نیز به سوی خود جذب می‌کند. حالا فرض کنید دولتی نباشد که به کار این شرکت دارویی و محصولات او نظارت کند. در این صورت، هم شما به عنوان یک تولید کننده متعهد ضرر می‌کنید و مجبور به ترک بازار می‌شوید و هم سلامت مصرف کنندگان به خطر می افتد.
ب) ارائه کالا و خدمات عمومی: تصور کنید شما و کارمندان و کارگران شرکت ، برای رفت و آمد به کارخانه، نیاز به احداث جاده و پل دارید. همچنین شرکت های دیگر نیز چنین نیازمندی هایی دارند. چه کسی باید این جاده ها و پل ها را احداث کند؟ همچنین مردم یک شهر یا یک کشور، نیاز به تأمین بهداشت و امنیت دارند. چه کسی باید این کالای عمومی را برای مردم فراهم کند؟ دولت مسئول تأمین کالا های عمومی نیز هست.

« بهبود عملکرد بازار» .

۵- وظایف دولت در عرصه اقتصاد را نام ببرید.
پاسخ:
– بهبود عملکرد بازار (وظیفه نظارتی)
– ارائه کالا و خدمات عمومی

۶- دولت چگونه و از چه راه هایی به بهبود عملکرد بازار کمک می‌کند؟
پاسخ:
دولت با وضع مجموعه گسترده ای از قوانین و مقررات:
الف) باعث تسهیل و تشویق مبادلات می‌شود که به نفع خریداران و فروشندگان است.
ب) از بروز شرایطی که به مبادلات آنها آسیب می زند ، جلوگیری می‌کند.
ج) حضور دولت و عملکرد قوی آن سبب می‌شود افراد به حقوق یکدیگر تعرض نکنند و مثلاً دارایی هایی را که متعلق به آنها نیست تصرف نکنند.
* در این حالت، دولت به عنوان یک داور، در میدان فعالیت های اقتصادی، حضور دارد. وضعیتی را تصور کنید که خریداران نمی‌توانند اطمینان یابند، آیا فروشندگان مالکان واقعی آن چیزی هستند که برای فروش عرضه کرده‌اند یا خیر، در این حالت چگونه خریداران پولی را که به سختی درآورده‌اند، برای چیزهایی مانند خانه، خودرو، لوازم خانگی و… بپردازند. حالتی را تصور کنید که پول زیادی را به صاحب واقعی چیزی داده‌اید و آن را خریده‌اید؛ اما شخص دیگری به راحتی به میان بیاید و مانع از استفاده شما از چیزی که خریده‌اید شود!
د) دولت با تعریف و اجرای حقوق مالکیت، امنیت خرید و فروش و مبادلات را بهبود می‌بخشد. دولت اجازه نمی دهد تا زمانی که فروشنده اثبات نکند که مالک واقعی چیزی است، آن را بفروشد.
و) علاوه بر حمایت از حقوق مالکیت و اجرای قرارداد ها، دولت با وضع قوانین و مقرراتی ویژه در زمینه های مختلف می کوشد تا وجود اطلاعات و آگاهی های لازم را برای مبادله بین افراد تضمین کند، مثلاً شرکت های دارویی و غذایی نمی‌توانند پیش از انجام برخی آزمایش ها و اخذ گواهی معتبر محصولات خود را به بازار عرضه کنند یا افراد بدون دارا بودن صلاحیت های لازم به مشاغل مختلف وارد شوند؛
ه) همچنین سازمان استاندارد وظیفه دارد کیفیت یا عدم کیفیت محصولات را تأیید کند. همه این فعالیت ها به نوعی سبب بهبود عملکرد بازار می‌شود.

«ارائه کالای عمومی»

۷- منظور از کالای عمومی چیست؟
پاسخ: به کالا و خدماتی که توسط افراد زیادی می‌تواند هم زمان استفاده شود و شما نمی‌توانید مردم را از استفاده آن محروم سازید، کالای عمومی گفته می‌شود .

۸- چند مورد از کالا ها و خدمات عمومی را نام ببرید.
پاسخ: خیابان، بوستان، تیرهای چراغ برق، پل ها، آتش نشانی ، پلیس و…

«ابزارها و منابع تامین مالی»

۹- منابع مالی خدمات و کالا های عمومی که توسط دولت ارائه می‌شود چگونه تامین می‌شود؟
پاسخ: این منابع مالی معمولاً و در بیشتر موارد از دو محل تأمین می‌شود؛
الف) مالیات ها (مستقیم و غیر مستقیم)
ب) سایر در آمدهای دولت ( فروش دارایی های ملّی مثل نفت و استقراض از مردم)

« مالیات»

۱۰- دولت برای تأمین سطحی از کالا ها و خدمات عمومی برای همگان، از مردم ….. مالیات….. می‌گیرد.

۱۱- اهداف اصلی گرفتن مالیات چیست؟
پاسخ: مالیات دو هدف اصلی دارد. اولین و مهم ترین هدف مالیات، افزایش درآمد دولت است. دیگر اینکه، مالیات می‌تواند باعث کاهش فعالیت های نامناسب و تشویق فعالیت های مطلوب شود. (کاهش سیگار کشیدن و افزایش مصرف شیر)

۱۲- مالیات به عنوان یکی از راه های افزایش درآمد دولت را توضیح دهید.
پاسخ: مالیات برای تأمین مالی اهداف و پشتیبانی از فعالیت های دولت مانند امنیت ، دفاع ، امور قضایی، آموزش و بهداشت عمومی ضروری است. شاید تصور زندگی در شهرها و روستاها بدون خدمات ارائه شده توسط دولت مانند مدارس، راه ها، علامت های راهنمایی و رانندگی، پلیس، درمانگاه ها، کتابخانه ها ، بوستان ها و… که هزینه های همه آنها از محل مالیات تأمین می‌شود، سخت باشد! بنا براین هدف اصلی از مالیات این است که درآمد دولت را تا حدی بالا ببرد که عملکرد دولت مؤثر واقع شود.

۱۳- مالیات چگونه باعث کاهش فعالیت های نامناسب و تشویق فعالیت های مطلوب در جامعه می‌شود؟ مثال بزنید.
پاسخ: الف) دولت با وضع مالیات بربرخی کالا ها باعث کاهش مصرف آن کالا ها و فعالیت هامی‌گردد:
*مثال بعد از اینکه مالیات در چین، قیمت چوبک های غذا خوری را افزایش داد، بسیاری از مصرف کنندگان، عادت خود را تغییر دادند و به جای این چوبک ها از قاشق استفاده کردند.
*در برخی کشورها مالیات بر سوخت های آلاینده مانند بنزین و گازوئیل معمول است؛ چرا که این مالیات می‌تواند به کاهش مصرف و در نتیجه کاهشِ آلودگی ناشی از آن بینجامد.
*اخیرا در برخی کشورها به دلیل آثار زیست محیطی خطرناکِ کیسه های پلاستیکی، به وضع مالیات بر مصرف آنها اقدام شده است.
*علاوه بر این مالیات بر مصرف محصولات تنباکویی از جمله سیگار که برای سالمت انسان مضر است، در دنیا بسیار شایع است .
ب) دولت از برخی فعالیت ها و کالا ها که برای جامعه مفید است، مالیات دریافت نمی‌کند تا مصرف آن کالا ها بیشتر شود:
*مثلاً دولت مالیات از شیر که برای سلامتی مفید است را بر می دارد یا کاهش می دهد تا قیمت شیر ارزان تر شود و میزان مصرف آن توسط افراد بیشتر شود.

« انواع مالیات»

۱۴- مالیات به طور کلی به چند دسته تقسیم می‌شود؟
پاسخ: مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم

۱۵- تفاوت مالیات مستقیم با مالیات غیرمستقیم در چیست؟ 
پاسخ: تفاوت این دو نوع مالیات در این است که در مالیات مستقیم مبلغی به عنوان مالیات دریافت می‌شود ولی در مالیات غیرمستقیم، مالیات بصورت بخشی از قیمت کالا از مشتری گرفته می‌شود.

۱۶- مالیات های مستقیم به چند دسته تقسیم می‌شوند ؟
پاسخ: مالیات های مستقیم خود به دو دسته مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد تقسیم می‌شوند .

۱۷- اساس و مبنای مالیات بر دارایی چیست؟
پاسخ: اساس و مبنای مالیات بر دارایی، ثروت مؤدی (پرداخت کننده مالیات) است.

۱۸- مهم ترین نوع مالیات بر دارایی چیست؟
پاسخ: مهم ترین نوع مالیات بر دارایی ، مالیات بر ارث است که از اموال و دارایی های باقی مانده شخص فوت شده ، دریافت می‌شود. در واقع زمانی که اموال شخص متوفی قرار است به وراث او منتقل شود، دولت از دارایی و ثروت درحال انتقال مالیات می‌گیرد.

۱۹- منظور از مالیات برارث چیست؟ توضیح دهید.
پاسخ: این نوع مالیات مهم ترین نوع مالیات بر دارایی، می‌باشد که از اموال و دارایی های باقی مانده شخص فوت شده ، دریافت میشود. در واقع زمانی که اموال شخص متوفی قرار است به وراث او منتقل شود، دولت از دارایی و ثروت درحال انتقال مالیات می‌گیرد.

۲۰- در مالیات بر درآمد، مبنای مالیات چیست؟
پاسخ: در مالیات بر درآمد، درآمد افراد و شرکت ها (و نه ثروت آنها) مبنای مالیات است.

۲۱- مهم ترین نوع مالیات چیست؟
پاسخ: مالیات بر درآمد اشخاص مهم ترین نوع مالیات است. مالیات بر درآمد از هر کدام از انواع درآمدها جداگانه دریافت می‌شود. (مثلاً مالیات بر حقوق و مالیات بر درآمد املاک)

« بیشتر بدانیم»

۲۲- اقسام مالیات بر درآمد را نام ببرید و توضیح دهید.

۲۳- مهم ترین انواع مالیات های غیر مستقیم که در کشور ما اجرا و اعمال می‌شوند را نام ببرید.
پاسخ: عوارض گمرکی و خدماتی، مالیات بر مصرف و مالیات بر ارزش افزوده.

۲۴- حقوق و عوارض گمرکی به عنوان یکی از مالیات های غیر مستقیم را توضیح دهید.
پاسخ: حقوق و عوارض گمرکی در واقع مالیات هر کشور بر صادرات و واردات کالا های مختلف است که با نام «تعرفه های گمرکی» نیز شناخته می‌شود. این نوع از مالیات ها، تابع سیاست های کلان بازرگانی و شرایط اقتصادی کشورها هستند و به جز اینکه یکی از راه های درآمد زایی دولت ها هستند، معمولاً برای حمایت از صنایع داخلی نیز به کار گرفته می‌شوند . این دسته از مالیات ها ممکن است براساس قیمت و ارزش کالا ها یا براساس ویژگی ها و مشخصات آنها (مانند حجم ، وزن و…) تعیین و دریافت شوند.

۲۵- هدف دولت از مالیات غیر مستقیم حقوق و عوارض گمرکی چیست؟
پاسخ: الف) درآمد زایی دولت ها
ب) حمایت از صنایع داخلی

۲۶- مالیات غیرمستقیم حقوق و عوارض گمرکی، براساس چه مواردی تعیین و دریافت می‌شود؟
پاسخ: این دسته از مالیات ها ممکن است براساس قیمت و ارزش کالا ها یا براساس ویژگی ها و مشخصات آنها (مانند حجم ، وزن و…) تعیین و دریافت شوند.

۲۷- برای عوارض خدماتی که جز مالیات غیر مستقیم می‌باشد مثال بزنید.
پاسخ: انواع عوارض درج شده در قبض های شهرداری مالیات تلقی می‌شود. شهرداری در مقابل خدماتی که ارائه می‌کند، وجوهی مانند عوارض خودرو یا عوارض نوسازی و دفع پسماند دریافت می‌کند.

۲۸- مالیات بر مصرف به عنوان یکی از مالیات های غیرمستقیم را توضیح دهید. 
پاسخ: مالیات بر مصرف مالیاتی است که مصرف کنندگان کالا های خاص در زمان خرید آن کالا (به همراه قیمت کالا) پرداخت می‌کنند. به این ترتیب اگر شما میزان بیشتری از آن کالا مصرف کنید، درنهایت مالیات بیشتری نیز پرداخت می‌کنید. اگرچه این نوع مالیات نهایتاً به وسیله مصرف کننده نهایی پرداخت می‌شود، اما وظیفه قانونی پرداخت آن به عهده تولید کنندگان و فروشندگان است. مالیات بر مصرف، انواع بسیار زیادی دارد که بارز ترین نمونه آن در ایران، مالیات بر مشروبات غیر الکلی ماشینی و مالیات بر دخانیات است.

۲۹- بارز ترین نمونه مالیات بر مصرف در کشور ما چیست؟
پاسخ: بارز ترین نمونه آن در ایران، مالیات بر مشروبات غیر الکلی ماشینی و مالیات بر دخانیات است.

۳۰- منظور از مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
پاسخ: منظور از مالیات بر ارزش افزوده، مالیاتی است که از تفاوت ارزش بین کالا و خدمات عرضه شده با ارزش کالا و خدمات خریداری شده در دوره ای مشخص گرفته می‌شود. این نوع مالیات چند مرحله ای است و در هر یک از مراحل تولید و تکمیل تا مصرف نهایی بر حسب ارزش افزوده گرفته می‌شود.

۳۱- مالیات بر ارزش افزوده، چگونه فرار مالیاتی را کاهش می دهد؟ توضیح دهید.
پاسخ: مالیات بر ارزش افزوده با ایجاد شفافیت، فرار مالیاتی را کاهش می دهد و از مالیات ستانی مضاعف جلوگیری می‌کند؛ چرا که مالیات پرداخت شده تولید کنندگان قبلی از مالیات بر فروش بعدی کسر می‌شود. به عبارت دیگر کالا و خدمات واسطه ای از پرداخت مالیات معاف می‌شوند .

۳۲- در مالیات بر ارزش افزوده، کدام کالا ها و خدمات از پرداخت مالیات معاف می‌شوند ؟ 
پاسخ: در این نوع مالیات کالا و خدمات واسطه ای از پرداخت مالیات معاف می‌شوند .

۳۳- مالیات بر ارزش افزوده (VAT) ، چگونه کار می‌کند؟ مثال بزنید. 
پاسخ: در کشورهایی که ساز و کار مالیات بر ارزش افزوده برقرار است، کسب و کارها، منبع مالیات را از فروش خودشان جمع آوری کرده و آن را از طریق خرید از دیگر کسب و کارها ، پرداخت می‌کنند. در این شکل نشان داده شده است که چگونه ۱۰ درصد مالیات بر ارزش افزوده (VAT) بر تولید و فروش لباس ، عمل می‌کند.

«بیشتربدانیم»

برخی مشکلات مالیات ستانی (فرار مالیاتی- نگرفتن برخی مالیات ها)

۳۴- چرا در برخی کشورها، فرار مالیاتی زیاد است؟
پاسخ: فرار مالیاتی در برخی کشورها، به دلیل عدم شفافیت درآمدها، زیاد است. به گزارش وزارت امور اقتصادی و دارایی در سال ۹۷ در کشور ما، فرار مالیاتی حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان یعنی معادل ۳۵ درصد درآمدهای مالیاتی آن سال بوده است!

۳۵- نگرفتن برخی مالیات ها در کشور ماچه پیامدی به دنبال داشته است؟ مثال بزنید.
پاسخ: برخی از انواع مالیات ها در ایران گرفته نمی‌شود و همین امر سبب شده است که انحرافاتی در مسیر سرمایه گذاری در کشور رخ دهد. از جمله این مالیات ها مالیات خانه های خالی و زمین های بایر است که سبب شده است این نوع دارایی های مصرفی به دارایی های سرمایه ای غیر مولد تبدیل شود.

۳۶- غیر از مالیات، سایر درآمد های دولت از چه راه هایی تامین می‌شود؟
پاسخ: الف) غیر از مالیات بخش زیادی از درآمدهای مورد نیاز دولت در ایران از محل فروش دارایی هایی مثل نفت تأمین می‌شود. این نمودار نشان می دهد که بخش زیادی از درآمد های دولت از محل فروش دارایی های تجدید ناپذیری مانند نفت و گاز تأمین شده است که درآمدی پایدار نیست؛ با قیمت نفت نوسان می‌کند و قابل تحریم است فروش این نوع دارایی ها، عملاً فروش دارایی هایی است که نه فقط به ما بلکه به نسل های بعد هم تعلق دارد. اگر با درآمد حاصل از فروش این منابع، دارایی های دیگری خلق نشود و این درآمدها صرف هزینه های جاری کشور (نظیر پرداخت دستمزد و… ) شود ، در این صورت حتماً نسل های بعد، ما را نخواهند بخشید!
ب) دولت سالیانه بخشی از درآمد مورد نیاز خود را نیز از طریق ایجاد بدهی تأمین می‌کند؛ یعنی از مردم قرض می‌گیرد یا آنها را در طرحهای عمرانی و سرمایه گذاری های دولت شریک می‌کند و از محل سود این طرح ها سودی بین آنها تقسیم می‌کند. این درآمد نیز نمی‌تواند تا ابد پایدار باشد.

۳۷- چرا درآمدهای ناشی از فروش دارایی های تجدید ناپذیری مانند نفت و گاز پایدار نیست؟
پاسخ: چون با قیمت نفت نوسان می‌کند و قابل تحریم است.

« جایگاه دولت در جریان چرخشی درآمد» 

۳۸- نقش دولت در جریان چرخه درآمدی را توضیح دهید. 
پاسخ: علاوه بر دو بازیگر اصلی اقتصاد، خانوار ها و شرکت ها، دولت ها نیز نقش و جایگاه مهمی در جریان چرخشی درآمد دارند. بنا براین می‌توان گفت نمودار جریان چرخشی تعاملات بین خانوار ها و شرکت ها که در درس پنجم بررسی کردیم کامل نیست چرا که دولت را نادیده گرفته بود. دولت ها برای تولید کالا و خدمات عمومی نیاز به منبع درآمدی دارند که این درآمدها را از طریق مالیاتی که از خانوار ها (مالیات بر درآمد- مالیات بر دارایی- مالیات بر مصرف) و بنگاه ها ( مالیات بر ارزش افزوده کالا ها – مالیات بر درآمد شرکت ها) می‌گیرند تامین می‌کنند و در مقابل کالا و خدمات تولیدی خود را به خانوار ها و بنگاه ها عرضه می‌کنند. دولت برای تولید کالا و خدمات نیاز به عوامل تولید دارد که این عوامل تولید را از بازار عوامل تولید تامین می‌کند و در مقابل به بازار عوامل تولید پرداختی دارد که بخشی از درآمد خانوار را تشکیل می دهد و همچنین دولت در جریان تولیدات خود نیاز به یک سری کالا و خدمات دارد که از بازار محصولات تولید تامین می‌کند و در مقابل به بازار محصولات پرداختی دارد که این پرداختی بخشی از درآمد بنگاه را تشکیل می دهد.
** دولت برای انجام نقش های مختلفی که بر عهده دارد، خریداری مهم در بازارهای عوامل تولید و نیز بازار کالا و خدمات است و البته با دریافت مالیات از شرکت ها و خانواده ها و پرداخت یارانه به آنها نقشی مهم در اقتصاد ایفا می‌کند.