معنی گنج حکمت شبی در کاروان فارسی دهم - همیار آموزش

معنی صفحه ۶۳ فارسی دهم

گنج حکمت شبی در کاروان

یاد دارم که شبی در کاروانی همه شب رفته بودم و سحر در کنار بیشهای، خفته. شوریده‌ای که در آن سفر همراه ما بود، نعره‌ای برآورد و راه بیابان گرفت و یک نفس، آرام نیافت. چون روز شد گفتمش: «آن چه حالت بود؟» گفت: «بلبلان را دیدم که به نالش درآمده بودند از درخت و کبکان از کوه و غوکان در آب و بهایم از بیشه؛ اندیشه کردم که مروّت نباشد همه در تسبیح و من به غفلت، خفته.»

معنی: به خاطر دارم که یک شب با کاروانی تمام شب راه رفته بودم و هنگام سحر در کنار جنگلی خوابیدم. ناگهان عارفی که
همسفر ما بود، فریاد بلندی زد و به سمت بیابان دوید و یک لحظه آرام و قرار نداشت. صبح که شد از او سؤال کردم: آن چه حالتی بود که داشتی؟
گفت: صدای بلبلان بر درخت، کبک های در کوه، قورباغه های در آب و حیوانات در جنگل را میشنیدم که در حال ستایش خداوند هستند.
با خودم گفتم که این انصاف و جوانمردی نیست که حیوانات در حال تسبیح خداوند باشند و من در خواب غفلت فرورفته باشم.
قلمرو زبانی:
بیشه: جنگل کوچک، نیزار
خفته: خوابیده، دراز کشیده
شوریده: کسی که ظاهری آشفته دارد، عاشق و عارف
نعره: فریاد بلند، بانگ، خروش
یک نفس: یک لحظه
غوک: قورباغه
بهایم: جمع بهیمه، چارپایان
مروّت: جوان مردی، مردانگی
تسبیح: خدا را به پاکی یاد کردن، سبحان الله گفتن
«-َش» در گفتمش: نقش متمّم دارد (به او گفتم).
قلمروادبی:
رفته و خفته: سجع متوازی
بلبلان و کبکان و غوکان و بهایم – درخت و کوه و بیشه: تناسب
شب و روز: تضاد
نفس: مجاز از لحظه

۱ .دوش، مرغی به صبح مینالید عقل و صبرم ببرد و طاقت و هوش

معنی: دیشب تا صبح صدای ناله پرنده‌ای را میشنیدم، این ناله مرا از خود بیخود کرد و هوش از سرم بُرد.
قلمرو زبانی:
دوش: دیشب، شب گذشته
مرغ: پرنده
طاقت: تاب، توان
هوش: هوشیاری
بیت: دو جمله
«-َم» در صبرم: نقش مضاف الیه.
قلمرو ادبی:
مرغ: مجاز از پرنده
صبح و دوش: تضاد
مرغ می نالید: تشخیص و استعاره
عقل و هوش – صبر و طاقت: مراعات نظیر.

۲ .یکی از دوستان مخلص را مگر آواز من رسید به گوش

معنی: اتّفاقاً صدای ناله مرا یکی از دوستان صمیمی و با اخلاص شنید.
قلمرو زبانی:
مخلص: بیریا، صمیمی، با اخلاص
مگر: اتّفاقاً
بیت: یک جمله سه جزئی با متمّم
«را» در یکی را گوش: فکّ اضافه: گوشِ یکی
قلمرو ادبی:

۳.گفت باور نداشتم که تو را بانگ مرغی چنین کند مدهوش

معنی: گفت: نمیتوانم باور کنم که صدای آواز پرنده‌ای، اینچنین تو را از خو بیخود کند!
قلمرو زبانی:

۴ .گفتم این شرط آدمیّت نیست مرغ تسبیحگوی و من خاموش

معنی: به او گفتم: این دور از انسانیّت است که پرندگان در حال حمد و ستایش خداوند باشند و ما انسانها ساکت و غافل باشیم.
قلمرو زبانی:
آدمیّت: آدم بودن