جواب درس ۹ تاریخ یازدهم انسانی - همیار آموزش

گام به گام درس نهم تاریخ یازدهم انسانی
جواب تاریخ یازدهم انسانی / جواب فعالیت ها ، فکر کنیم ها و پرسش‌های نمونه درس نهم تاریخ یازدهم انسانی

درس ۹ :: ظهور و گسترش تمدن ایرانی- اسلامی

بحث‌ و گفت‌وگو صفحه ۸۹ تاریخ یازدهم انسانی

با توجه به اینکه نخستین سلسله مسلمان ایرانی یعنی طاهریان در خراسان شکل گرفت، با راهنمایی دبیر و با توجه به مطالبی که در درس‌های قبل خواندید، درباره جایگاه و اهمیت سیاسی و اجتماعی خراسان و نقشی که خراسانیان در تحولات سیاسی قلمرو خلافت داشتند، بحث و گفت‌وگو کنید.
جواب: خراسان در سده اول هجری، مرکز تجمع سپاه اسلام برای فتح ماوراءالنهر بود و در دوران اموی، مهاجرت گسترده عرب‌ها به آن نشان‌دهنده‌ی اهمیت سیاسی، نظامی و اقتصادی این ولایت است. این سرزمین، پایگاه اصلی جنبش عباسیان بود و سپاهیان خراسانی به رهبری ابومسلم، امویان را سرنگون کردند. در اواخر سده سوم نیز خراسانیان با پشتیبانی از مأمون، او را بر تخت خلافت نشاندند.
حضور مأمون در خراسان و دعوت از امام رضا (ع) برای ولایتعهدی، اهمیت این ولایت را در قلمرو عباسیان نشان می‌دهد. خراسان با این پیشینه، بستر شکل‌گیری جنبش‌های استقلال‌طلبانه و تأسیس سلسله‌های ایرانی در دوره‌ی اسلامی شد.

کاوش خارج از کلاس صفحه ۹۱ تاریخ یازدهم انسانی

با استفاده از منابعی که دبیر معرفی می‌کند، درباره موقعیت اجتماعی عیاران و شیوه فعالیت‌های آنان در قرون نخستین هجری، مطالبی را تهیه و در کلاس ارائه کنید.

فکر کنیم و پاسخ دهیم صفحه ۹۱ تاریخ یازدهم انسانی

نسب بیشتر بنیان‌گذاران سلسله‌های مسلمان ایرانی از جمله طاهریان، سامانیان، صفاریان، آل بویه و زیاریان را به یکی از شاهان و سرداران ساسانی از قبیل خسرو انوشیروان، خسرو پرویز و بهرام چوبین و یا پهلوانان اساطیری مانند رستم رسانده‌اند. به نظر شما دلیل این نسب‌سازی چه بوده است؟
جواب: ادعای نسب بردن از مشاهیر و اساطیر باستانی عمق دلبستگی و تعلق خاطر ایرانیان را به گذشته‌ی تاریخی‌شان نشان می‌دهد. مردمانی که با وجود پذیرش دین جدید (اسلام) و ورود به عصر تازه، در فرایند بازتعریف هویت فردی و جمعی خویش به هیچ وجه نمی‌خواستند با گذشته‌ی تاریخی خود وداع کنند. به عبارت دیگر این تمسک‌جویی به ناموران باستانی، کوششی برای حفظ میراث فرهنگی ایران کهن به شمار می‌رود و اقداماتی از این دست، عاملی مهم در تداوم تاریخی فرهنگ و هویت ایرانی محسوب می‌شود.

کاوش خارج از کلاس صفحه ۹۱ تاریخ یازدهم انسانی

با استفاده از منابعی که دبیر معرفی می‌کند، دربارۀ موقعیت اجتماعی عیاران و شیوۀ فعالیت‌های آنان در قرون نخستین هجری، مطالبی را تهیه و در کلاس ارائه کنید.
جواب: 
عیاران گروهی اجتماعی در ایران بودند که در قرون اولیه اسلامی بسیار پر نفوذ بودند. آن‌ها به عنوان مدافعان ضعفا و ستم‌دیدگان شناخته می‌شدند و به کمک به فقرا و مبارزه با ظلم و فساد می‌پرداختند.
ویژگی‌های اصلی عیاران:
عیاران، گروهی مستقل و بی‌طرف، به خاطر شجاعت، جوانمردی و مبارزه با ظلم و ستم شناخته می‌شدند و همواره در دفاع از حقوق مردم پیشگام بودند.
نقش اجتماعی عیاران:
عیاران به عنوان قهرمانان مردم شناخته می‌شدند و گاهی نیز در قالب شورشیانی اجتماعی، علیه حکومت مرکزی و اشراف‌زادگان طغیان می‌کردند.
دلایل محبوبیت عیاران:
عیاران با کمک به نیازمندان و مبارزه با ظلم و فساد، محبوبیت فراوانی در میان مردم کسب کرده بودند؛ استقلال عمل آن‌ها نیز باعث افزایش اعتماد عمومی به این گروه شده بود.
تأثیر عیاران بر جامعه:
عیاران تأثیر زیادی بر جامعه ایران داشتند. آن‌ها به عنوان یک نیروی اجتماعی قدرتمند، نقش مهمی در حفظ نظم و امنیت جامعه ایفا می‌کردند.

فعالیت ۲ صفحه ۹۲ تاریخ یازدهم انسانی

بررسی شواهد و مدارک
متن زیر را بخوانید و بگویید چه دلالتی بر شیوه کسب قدرت توسط یعقوب لیث صفاری دارد.

حکومت یعقوب لیث بر اساس اتکای وی به نیروی نظامی پایه‌گذاری شده بود. زیرا او در ابتدای قدرت‌گیری از مشروعیت و حمایت خلیفه عباسی برخوردار نبود. با توجه به اینکه یعقوب لیث صفّاری حکومت خود را با اقتدار برآمده از شمشیر و توانمندی‌های نظامی بنا کرده بود نه از راه پیوستگی به خلافت عبّاسیان، بنابراین، امارت او امارت استیلا بود نه استکفا. یعقوب هیچ وقت از خلیفه اطاعت محض ننمود و اگر دریک زمانی کوتاه می‌آمد به خاطر شرایط بوجود آمده بود، چون مخالفت به نفع وی نبود. خلیفه هم این روش را بکار می‌برد. این نوع رابطه و بخصوص تکفیر یعقوب از جانب خلیفه در جمع حجاج، باعث ترغیب هرچه بیشتر وی برای حمله به بغداد شد.

جواب: دلالت بر این دارد که یعقوب قدرت خودش را از نیروی انتظامی و قدرت خود می‌‌دانست و هیچ اعتنایی به خلیفه عباسی نداشت و نشانگر عدم اعتماد او از خلافت عباسی بود

فعالیت ۳ صفحه ۹۲ تاریخ یازدهم انسانی

قضاوت کنید
متن زیر را بخوانید و درباره دلیل یعقوب لیث صفاری برای بی‌اعتمادی به خلافت عباسی، قضاوت کنید.

«یعقوب بسیار گفتی که دولت عباسیان بر غَدر و مَکر بنا کرده‌اند؛ نبینی که با بوسَلمه [ابوسلمه خلال] و بومسلم [ابومسلم] و آل برامکه و فضل بن سهل چندان نیکویی کایشان را اندر آن دولت بودند، چه کردند؟ کسی مبادا که بر ایشان اعتماد کند» (تاریخ سیستان، ص ۲۶۷ – ۲۶۸).

جواب: خلافت عباسی بر پایه مکر و حیله بیان شده بود و هیچ اعتمادی به آنان نیست. زیرا تمام کسانی که در شکل گیری و اوج قدرت آن نقش داشتند،‌ نه تنها قدرشناسی نکردند، بلکه همه را با نیرنگ کشتند.

فکر کنیم و پاسخ دهیم صفحه ۹۳ تاریخ یازدهم انسانی

به نظر شما چرا امیران آل بویه پس از فتح بغداد، خلافت عباسی را از بین نبردند؟
جواب: ایرانیان نقش مهمی در شکل‌گیری خلافت عباسی داشتند، اما عباسیان به مرور زمان به منبع مشروعیت برای فرمانروایان قدرتمند تبدیل شدند. به همین دلیل، آل بویه خلافت عباسی را از بین نبردند، زیرا:
– از نفوذ خلفا برای کسب قدرت و مشروعیت سیاسی استفاده می‌کردند.
– خلفای عباسی طرفداران زیادی در سرزمین‌های اسلامی داشتند.
– حفظ خلافت به آن‌ها کمک می‌کرد رقیبان خود، به‌ویژه فاطمیان مصر را از بین ببرند.
– با حفظ احترام خلیفه در میان مردم سنی‌مذهب، حکومت خود را تثبیت می‌کردند.

کاوش خارج از کلاس صفحه ۹۵ تاریخ یازدهم انسانی

شاهنامه
با استفاده از منابع و محتوایی که دبیر در اختیار شما قرار می‌دهد، درباره زندگی و اقدامات فرهنگی حکیم ابوالقاسم فردوسی تحقیق کنید و به پرسش‌های زیر پاسخ دهید:
۱- فردوسی چه جایگاه و موقعیت اجتماعی در روزگار خود داشت؟
جواب: «حکیم ابوالقاسم فردوسی» در سال ۳۲۹ هجری درروستای طابران«طبران» طوس به دنیا آمد. پدرش از دهقانان طوس بود که ثروت و موقعیت قابل توجهی داشت. فردوسی در جوانی با درآمدی که از املاک پدرش به دست می‌‌آورد، به کسی محتاج نبود؛ اما بتدریج، آن اموال را از دست داد و به تهیدستی گرفتار شد.
۲- انگیزه فردوسی از سرودن شاهنامه چه بود؟
جواب: انگیزه اصلی فردوسی از سرودن شاهنامه، احیای هویت ملی و فرهنگی ایران، حفظ و گسترش زبان فارسی، و جاودانه کردن تاریخ و افسانه‌های ایران باستان بوده است. او با نوشتن این اثر در زمانی که زبان و فرهنگ فارسی با تأثیرات دیگر مواجه بود، شکوه زبان فارسی را به اثبات رساند و در برابر آسیب‌های فرهنگی مقاومت کرد.

پرسش‌های نمونه صفحه ۱۰۰ تاریخ یازدهم انسانی

۱- زمینه‌های سیاسی و اجتماعی شکل‌گیری حکومت‌های ایرانی را در سده‌های سوم و چهارم هجری توضیح دهید.
جواب: در دو قرن نخست هجری، فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایرانیان، زمینه را برای ظهور سلسله‌های ایرانی و تغییر اوضاع سیاسی ایران فراهم کرد. این روند با انتصاب طاهر بن حسین به حکومت خراسان توسط مأمون عباسی آغاز شد و منجر به شکل‌گیری نخستین سلسله‌ی مسلمان ایرانی (طاهریان) شد. با تضعیف عباسیان، سلسله‌های دیگری مانند صفاریان، سامانیان، علویان طبرستان، زیاریان و آل بویه نیز در ایران روی کار آمدند.

۲- حکومت‌های طاهریان و سامانیان را با سلسله‌های صفاریان و آل بویه، از نظر نحوه به قدرت رسیدن و نوع رابطه، با خلافت عباسی مقایسه کنید.
جواب: امیران سلسله های طاهری و سامانی عموماً نسبت به خلفای بنی عباس اظهار اطاعت ظاهری می‌‌کردند و در مواردی با دشمنان خلافت مانند علویان طبرستان سر ستیز داشتند.
صفاریان بدون اجازه و تائید خلیفه قدرت را به دست گرفتند رابطه خلفای عباسی و زیاریان در ابتدا خصمانه بود بعد از مرگ مرداوی وضعیت تغییر کرد ال‌بویه نیز بر دستگاه خلافت غلبه یافتند و خلفای عباسی را عزل و نصب می‌‌کردند.

۳- پیامدهای سیاسی و اجتماعی تأسیس حکومت‌های ایرانی مسلمان در سده‌های سوم تا پنجم هجری را تجزیه و تحلیل کنید.
جواب: – کاهش و زوال تدریجی سلطه سیاسی – نظامی خلفای عباسی بر ایران
– قرار گرفتن اداره امور مناطق مختلف کشور در اختیار کارگزاران ایرانی
– حاکم شدن آرامش نسبی بر جامعه
– کاهش شدت آشوب ها و جنبش های سیاسی اجتماعی و مذهبی
– رقابت و ستیز برخی از امیران سلسله های یاد شده به سبب تمایلات توسعه طلبانه و یا به واسطه تشویق و تحریک خلفای عباسی

۴- نقش سلسله‌های ایرانی را در پیشرفت و شکوفایی علوم و معارف اسلامی در سده‌های سوم تا پنجم هجری شرح دهید.
جواب: ایرانیان از گذشته‌های دور به خردورزی و علم دوستی شهرت داشتند. از ابتدای ورود اسلام به ایران، برخی از ایرانیانی که مسلمان شدند، به تدوین و ترویج معارف اسلامی، شامل علوم قرآنی، حدیث، فقه و کلام اهتمام ورزیدند. پس از آنکه در سده‌های سوم و چهارم هجری جمعیت کثیری از مردم ایران مسلمان شدند، توجه به علوم و معارف اسلامی فزونی یافت.

۵- منابع و تحقیقات تاریخی را که در این درس به آنها استناد شده است، فهرست کنید.
جواب: ۱- روزگاران، تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی اثر عبدالحسین زرین کوب
۲- تاریخ گردیزی
۳- تاریخ سیستان
۴- اطلس تاریخ بنادر و دریانوردی ایران.